Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում 

Ո՞վ է խոսում և ի՞նչ է խոսում. մերօրյա հանրային կարծիք ձևավորողները

Ո՞վ է խոսում և ի՞նչ է խոսում։
Այս երկու հարցերը ցանկացած լուր ստանալիս առաջինն են, որոնց պատասխանները փորձում է գտնել մեդիագրագետ լսարանը։

Օրինակ՝  հաղորդավարները համարվում են լսարանային ռմբարկուներ: Երբ ինչ-որ տեղեկություն հայտնում է հեռուստատեսային կերպարը, մարդիկ ավելի շատ են հավատում նրա խոսքին, քանի որ X կերպարը իր գործունեության ընթացքում վաստակել է լսարանի վստահությունը՝ ոչ միայն խոսքով, այլ նաև կերպարով։

Բլեզ Պասկալը (Ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, փիլիսոփա) ժամանակին տիպիկ բնութագրել է միջանձնային հարաբերություններում իմիջային ընկալումները ասելով ՝

 «Իմիջալոգիան ներազդելու հնարք է և գոյություն ունի 2 ներազդելու հնարք՝
 1-համոզելու միջոց, 2- դուր գալու միջոց։

Երկրորդն ավելի հզոր է, քանի որ դրան տիրապետողները կառավարում են աշխարհը»։

ԶԼՄ մրցակից

Մեր օրերում ցանկացած հաղորդավար ունի  համացանցային մրցակից։ Սա նշանակում է, որ համացանցի ազդեցությամբ փոխվել են վստահության գրավականները։ Այս փաստը հաստատում է նաև 2018 թվականին Եգիպտոսում ընդունված օրենքը, ըստ որի համացանցում մեծ լսարան գրավող մարդը, որն ունի 5000 և ավելի հետևորդ համարվում է ԶԼՄ ներկայացուցիչ, հետևաբար ինչպես ԶԼՄ-ների դեպքում, այդպես էլ համացանցային կերպարի պարագայում կեղծ լուրի տարածումը օրենքի սահմանում պատժելի է։  

Ի դեպ, Եգիպտոսի նախագահը նմանօրինակ քայլը որակել էր, որպես երկրի համախմբվածության համար տարվող աշխատանք, քանի որ այսօր առավել քան երբեք նկատելի է համացանցի ազդեցությամբ պայմանավորված հասարակության շրջանում պառակտվածությունը։

Նոր տերմիններ

Գոյություն ունի «post- truth» դարաշրջան տերմինը, որը վերագրվում է 21-րդ դարին (բառակապակցությունը 2016 թվականին ներառվել է Օքսֆորդի բառարանում)։

Այս արտահայտությունը  բնութագրում է այն իրավիճակը, որտեղ կարծիք կազմելու ժամանակ զգացմունքներն ու համոզմունքները ավելի շատ ազդեցություն ունեն, քան առկա փաստերը։

Օրինակ՝  Հայաստանում գրանցված վերջին երկրաշարժերից հետո  շատերը հավատացնում են, որ սա ոչ թե բնությամբ եկող երևույթ է, այլ ստորգետնյա հարձակում Հայաստանի վրա, ռազմաբազայի պայթեցում ու նման շատուշատ բաներ։ Մինչ սեյսմոլոգները ներկայացնում էին Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը, տեկտոնական շարժումների ազդեցությունը մեր երկրի վրա, այդ ընթացքում միֆերն ու դավադրության տեսությունները գումարվում էին վախին ու դառնում «ճշմարտություն»։

Բլոգեր

Օնլայն օրագրերի հեղինակներ։ Այսպես են հաճախ անվանում բլոգերներին։

Այս տերմինը 1999 թվականից սկսած տարածում ուներ ամերիկյան նահանգներում։ Ստեղծվում էին մի շարք կայքեր, օրինակ՝ Blogger.com-ը, որը հնարավորություն է տալիս պատմել, կիսվել  առօրյայով, ցույց տալ սեփական հայացքները որևէ երևույթի վերաբերյալ։  

Այսօր բլոգերները ոչ միայն կիսվում են իրենց հայացքներով, այլ նաև համարվում են opinion maker-ներ, այսինքն կարծիք ստեղծողներ։ Հատկապես գովազդային աշխարհում շատ ընկերություններ համագործակցում են բլոգերների հետ, առաջարկում գործարքներ։

Օրինակ՝ տեխնիկաների մասին նորություններ ներկայացնող, TechCrunch-ի հիմնադիր Մայքլ Արինգթոնը ամսական վաստակում էր 500-800 հազար դոլար (ըստ 2016 թվականի տվյալների):

Այսօր ընդունված է բլոգեր համարել անգամ  այն մարդկանց, ովքեր իրենց սոցիալական էջերը դարձրել են օնլայն օրագրեր։

Այս հոբբի-մասնագիտության կարևոր կետերից մեկը ի սկզբանե լսարանի վստահությունը շահելն է։

Բլոգերները հետևում են տեղի ունեցող երևույթներին, հաճախ թիրախավորում  թեմաները և շատ հաճախ բացի անձնական օրագրեր վարելուց, նաև հրապարակում են սոցիալական, քաղաքական պատվերներ։

Ընթերցողի համար հաճախ կասկած է հարուցում այն, թե ինչպես է դիմահարդարման փոշի գովազդող աղջնակը օրերից մի օր որոշում խոսել պետության խնդիրների մասին։ Սակայն քանի որ վստահում է բլոգերին, շարունակում է մտածել ասվածի շուրջ։ Մինչ լսարանը քննարկում է «դիմահարդար Թամարիկի» քաղաքական վերլուծությունը, այդ ընթացքում նույն Թամարիկը կարող է կատարված պատվերի գումարի դիմաց իրեն թույլ տալ վերջապես գնել Ֆրանսիական ստվերաներկերը։ Հենց այսպես շատ բլոգերներ իրենց օնլայն օրագրերը դարձնում են քարոզչամեքենայի համար հարմար հարթակներ։

Ինֆլուենսերներ

Մարդիկ, ովքեր համացանցում ունեն մեծ լսարան և նրանց խոսքը մեծ ազդեցություն ունի շրջապատի վրա,  նրանց կոչում են ինֆլուենսերներ։

Հաճախ խառնում են ինֆլուենսերի և հրապարակախոսի գործառույթները։

Հրապարակախոսները ոչ թե մեկ-երկու տողի սահմանում են արտահայտում իրենց վերաբերմունքը որևէ դեպքի առթիվ, այլ վերլուծական մտքերով կազմված նյութ են ներկայացնում, դա հաստատում է թերթի խմբագրությունը, հաշվարկում հնարավոր ռիսկերը և նոր հաստատում հրապարակման համար։

(Չնայած արդարության համար հարկ է նշել, որ այսօր շատ հրապարակախոսներ պարզապես օգտվում են սոցհարթակներից և իրենց վերլուծական մտքերը առանց ռիսկերի գնահատման մատուցում լսարանին)։
 

Ինֆլուենսերները  ավելի շատ օգտագործում են PR գործիքներ։ ԵՎ ի տարբերություն հրապարակախոսների, ինֆլուենսերները ավելի շատ դիտումներ են ունենում, որովհետև հասարակության մեծամասնությունը սիրում է կարդալ  մի քանի տողի սահմանում կազմված ինֆորմացիա։

Օրինակ՝ 2016 թվականին «Science Post» կայքի փորձարկումները ցույց են տվել, որ մարդկանց մեծամասնությունը տարածում է գիտական լուրերը՝ միայն վերնագրերը կարդալով։
 

Ըստ վերոնշյալ կայքի տվյալների գիտական նյութերը տարածել է մոտ 46 000 մարդ, մինչդեռ նույն տարածած նյութերը չունեին տարածման թվին համապատասխան դիտումներ։

Հոգեբանական թակարդներ

Վերոնշյալ մասնագետների դեպքում լսարանը առավելապես դիտարկում է ոչ թե ասելիքը, այլ այն, թե ով է դա ասում։ Հասարակությանը շատ հեշտ կարելի է մանիպուլյացնել իմիջային գործիքներով։

Ըստ իմիջային հոգեբանության կանոնների, եթե կերպարը արտիստիկ է, ունի գրագետ խոսք, իր մասնագիտության մեջ հաջողակ է և շրջապատում կայացած, ապա նրան ավելի շատ են վստահում։

Եվ հենց վերջինիս պատճառով մեզանում հայտնի ինֆլուենսերները հաճախ խուճապ տարածող,  ծաղրող և մեմերի տեսքով քաղաքական գաղափարներ հրամցնող մարդիկ են։ Ինչ վերաբերում է հասարակությանը, ապա մարդկանց մեծամասնությունը հաճախ չի փնտրում հայտնի անձանց կողմից արված հրապարակման սկզբնաղբյուրը, քանի որ այն համարում է բացարձակ ճշմարտություն։

«News find me» (նորությունն է գտնում ինձ)

Մարդիկ վստահ են, որ սոցիալական կայքերում ակտիվ լինելով, շատերին հետևելով իրենք տեղեկացված են։ Եվ հենց այս վստահությունը հաճախ դառնում է ապատեղեկատվության տարածման գործիք։ Սա բոլոր տարածաշրջաններում գերակա խնդիր է։

Օրինակ՝ Միացյալ թագավորության վարչապետի ինստիտուտը տարեկան 300 միլիոն ֆունտ ստերլինգ է ծախսում հանրային կապերի կառավարման, հասարակությանը հավաստի լուրեր մատուցելու համար։ Քանի որ ապատեղեկատվության, ոչ հավաստի լուրերի հոսքը անկառավարելի է դարձնում հանրությանը, որ ի դեպ շատ շահեկան վիճակ է ստեղծում թշնամի պետությունների համար։ Եթե հասարակությունը խոցելի է, ապա  երկիրը ինքնին խնդիրների առաջ է կանգնում։  

Լրագրողներն ընդդեմ ինֆլուենսերների

«Նորությունն է գտնում ինձ» կարգախոսը  մեծ խնդիրներ  է առաջացնում մեդիադաշտի համար, քանի որ շատ լրատվամիջոցներ, որ ունենում են փաստարկված նյութեր, մրցում են իրավիճակին չտիրապետող ինֆլուենսերների հետ և ով առաջինը հասցրեց ինֆորմացիան, նա էլ հաջողում է լրահոսային մարաթոնում։

Օրինակ՝ Հայկական կողմի գերիների վերադարձի համար առաջին լուրերը հայտնում են հիմնականում ինֆլուենսերները, հասարակությունը սպասում է 25 գերու վերադարձի, իսկ վերադարձից հետո լրագրողները հայտնում են 5 գերու վերադարձի մասին։ Արդյունքում հասարակությունը բարկանում է և թևաթափվում, մինչդեռ հրաժարվում է ընդունել սեփական սխալը։

Ի տարբերություն ինֆլուենսերների լրագրողների աշխատանքի կարևոր մաս է փաստերի ստուգումը։ Եթե նրանք զանգահարեն որևէ նախարարություն ինչ-որ լուր ճշտելու համար, նրանց կպատասխանեն, որպես լրատվամիջոցի ներկայացուցչի, իսկ ինֆլուենսերները անհատներ են, որոնք չեն տիրապետում Fact Checking (փաստերի ստուգում) գործառույթին։

Համացանցն իհարկե տալիս է մեծ հնարավորություններ ինֆլուենսեր դառնալու համար, սակայն ցանկացած գրառում կատարելիս խորհուրդ է տրվում չընկնել սուր զգացողութունների հետևից և հիշել, որ յուրաքանչյուր ծանրակշիռ գրառում ենթակա է օրենքի սահմաններում պարզաբանման, անհրաժեշտության դեպքում՝ հեռացման։

Համացանցային գրառումներ

2006 թվականին Հայաստանում համացանցից օգտվում էր բնակչության 5%-ը, այսօր այդ 5 տոկոսը կարող ենք վերագրել համացանցից չօգտվողներին (հիմնականում տարեցներին)։ Հայաստանում ամենամեծ լսարան գրավող սոցիալական հարթակը Facebook-ն է, որտեղ իրական կյանքի պատկերը որոշ աղավաղումներով վայրկյանների ընթացքում հայտնվում է լրահոսում։

Օրինակ՝  X օգտատերը գրում է՝ «Մեր հարևանի տղան պատերազմի մասնակից է ու ինձ պատմել է ողջ ճշմարտությունը»։

Այս տեսակի գրառումներ կարդալիս պետք է հասկանալ, որ

• վերոնշյալ X-ի հարևանի տղան միաժամանակ հնարավոր չէր, որ գտնվեր պատերազմական բոլոր գոտիներում, հետևաբար նա չէր կարող արտահայտել ընդհանրական կարծիք
• X-ի հարևանի տղան կարող է խիստ սուբյեկտիվ կարծիք  արտահայտել
• նմանատիպ գրառումները իրենց մեջ պարունակում են վկայություններ, որոնք ավելի լավ է ներկայացնել իրավապահ մարմիններին, եթե վստահ եք խոսողի ճշմարտախոսության մեջ և խոսողն էլ պատրաստ է վկայություն տալ դեպքի առիթով
• ի վերջո, X-ի հարևանի տղան կարող է գոյություն չունեցող, մտացածին կերպար լինել

Ապատեղեկատվությունը, չճշտված խնդրահարույց ինֆորմացիան ոչ միայն լարում է ցանկացած իրավիճակ, այլ նաև կարող է վնասել  մարդու, կառույցի, երկրի անվտանգությանը։